czym jest propaganda?

Neil Postman napisał kiedyś, że „propaganda" jest najbardziej złośliwym ze wszystkich słów. Wynika to z faktu, że ma wiele definicji.

Propaganda to celowe działanie zmierzające do ukształtowania określonych poglądów i zachowań zbiorowości lub jednostki.
-Wikipedia

Propaganda jest formą informacji, która gra na naszej niepewności i niepokojach.
-Jacques Ellul

Propaganda jest obojętna na prawdę i prawdomówność, wiedzę i zrozumienie; jest formą strategicznej komunikacji, która używa wszystkich środków by osiągnąć cel.
-Walter Cunningham

Propaganda to celowa, systematyczna próba kształtowania wizji, manipulowania poznaniem i kierowania zachowaniem by osiągnąć odpowiedź, która sprzyja pożądanemu celowi jej twórcy.
-Garth Jowett i Victoria O'Donnell

Propaganda jest formą celowej perswazji, którą próbuje się wpływać na emocje, postawy, opinie i działania określonych grup docelowych w celach ideologicznych, politycznych lub handlowych, poprzez kontrolowane przekazywanie jednostronnych wiadomości (które mogą, ale nie muszą być faktyczne) za pośrednictwem masowych i bezpośrednich kanałów medialnych.
-Richard Alan Nelson

Propaganda jest świadomie zaprojektowaną komunikacją, która zachęca nas do reagowania emocjonalnie, natychmiastowo, zero-jedynkowo.
-Neil Postman

 

Jakkolwiek jej nie definiujemy, jedno jest pewne: współczesna propaganda jest wszędzie – w wiadomościach, informacjach, reklamie i rozrywce. W świecie Web 2.0 nie da się jej uniknąć.

czym jest propaganda?

Wszyscy uczestniczymy w procesie perswazji, czyli używamy słów innych symboli, by wpływać na innych. Perswazja pomaga zdobyć społeczną władzę. Z kolei terminu „propaganda” używa się, kiedy zamiast wpływania na kilka osób, celem jest duża grupa.

 

Jeśli zajmujesz się aktywizmem, być może zdarzyło ci się stworzyć propagandę. Osoby, które tworzą propagandę mają określony cel i tworzą przekaz, który ma dotrzeć do szerokiej grupy odbiorców i wywołać reakcję. Propaganda polega na wzmacnianiu istniejących przekonań, zmienianiu postrzegania, wywoływaniu emocjonalnej reakcji albo wywoływaniu zachowań.

 

W dzisiejszych czasach media społecznościowe, takie jak YouTube, Facebook czy Twitter, pozwalają łatwo tworzyć i rozpowszechniać propagandę. Oczywiście zawsze komunikujemy się w określonym celu: można używać symboli by budować relację, przekazywać informacje, zabawiać, inspirować czy uczyć. Ale propaganda nie ma zachęcać do zastanowienia czy refleksji. Jej twórcy nie zachęcają do wyrobienia sobie niezależnego zdania, nie przedstawiają kilku punktów widzenia i nie zostawiają przestrzeni na samodzielny wybór perspektywy, która wydaje się słuszna. Zamiast tego, selekcjonują informacje i fakty i wspominają tylko o tych, które służą ich celom.

czym jest propaganda?

Propaganda występuje w wielu postaciach. W celu wpływania na ludzi korzysta się z wielu technik, na przykład:

 

czym jest propaganda? Wzbudza silne emocje
czym jest propaganda? Odpowiada na potrzeby i wartości odbiorców
czym jest propaganda? Upraszcza informacje i idee
czym jest propaganda? Atakuje przeciwników


W prawym górny rogu znajduje się przycisk Techniki Propagandy, którego możesz użyć do rozpoznawania tych technik we fragmentach, które znajdziesz na tej stronie.

 

Propaganda to nie to samo co pranie mózgu czy kontrolowanie umysłu. Terminy te odnoszą się do taktyk psychologicznych, czasem używanych na wojnie, z których korzysta się by podkopać w osobach poczucie kontroli nad własnym myśleniem. Pranie mózgu często wymaga odizolowania jednostki od jej grupy społecznej. Propaganda za to jest tak zwyczajna, że często myli się ze „zdrowym rozsądkiem”.

 

Chociaż propaganda czasem wiąże się z kłamstwem, większość jej form wykorzystuje sprawdzone fakty. Propagandziści mogą też korzystać z częściowo prawdziwych lub niepełnych informacji, które pochodzą z pozornie autentycznego źródła, w rzeczywistości niejawnie kontrolowanego. Taka niejawność może przybierać różne formy. Firmy często finansują źródła (na przykład badaczy lub osoby zawodowo zajmujące się komunikacją), by tworzyły informacje i przekazywały treści bezpośrednio związane z firmowym interesem i celami. Na przykład w 2014 roku rząd Norwegii zapłacił 5 milionów dolarów organizacji non-profit za wyprodukowanie informacji, która miała wpłynąć na najwyższych urzędników w Białym Domu. W sieci korzysta się z terminu „pacynka” na określenie źródeł internetowych, które zostały stworzone by chwalić, bronić lub wspierać jakąś osobę lub organizację. Kiedy takie działania wprowadzają odbiorców w błąd, mamy do czynienia z propagandą.

czym jest propaganda?

Symbole mają moc. Kształtują nasza percepcję siebie samych, nasze społeczności i przyszłe możliwości. Od tysięcy lat ludzie rozumieją, że kontrola nad symbolami – opowiadanie historii, sztuka, muzyka, wiadomości i informacje – może zmienić świat na lepsze lub na gorsze.

 

Jak wszystkie formy komunikacji, poszczególne formy propagandy mogą być mniej lub bardziej skuteczne. Mogą być pożyteczne, obojętne lub szkodliwe. Odbiór ich wpływu będzie zależał od tożsamości, doświadczeń i wartości odbiorców. Propaganda nie może zadziałać bez aktywnego uczestnictwa publiczności. Aby ocenić, czy dany przykład propagandy jest pożyteczny, obojętny lub szkodliwy, rozważ poniższe czynniki:

 

  • Przekaz: Natura przekazywanych informacji i idei.
  • Techniki: Wykorzystanie symboli i strategii retorycznych, które przykuwają uwagę i powodują emocjonalną reakcję.
  • Środowisko i kontekst: Gdzie, kiedy i jak odbiorcy stykają się z przekazem.
  • Środek komunikacji i format: Jak wiadomość dociera do osób i jaką formę przybiera.
  • Otwartość odbiorców: Co osoby myślą o przekazie i jak na niego reagują, oraz czy czują, że mogą go dowolnie przyjąć lub odrzucić

czym jest propaganda?

Propaganda może być obecna w wiadomościach i prasie, w reklamie i public relations, a także w edukacji i we wszystkich obszarach naszego codziennego życia. Jest zawarta w informacjach przekazywanych przez rząd, firmy, instytucje religijne oraz organizacje non-profit, a także w obszarze uznawanym jedynie za rozrywkę: w piosenkach, programach telewizyjnych, filmach, grach komputerowych, mediach społecznościowych, jak YouTube, Facebook i Twitter.

Publicystyka i Public Relations: Public relations jest terminem stosowanym do określenia działań, których celem jest kształtowanie odbioru oraz wywieranie wpływu na opinię publiczną na zlecenie klienta. W Polsce rynek PR prężnie się rozwija i rośnie trzykrotnie szybciej niż wynosi średnia światowa. PR-owcy zalewają dziennikarzy swoją propagandą. Umieszczają komunikaty oraz pozytywne opinie na temat klientów biznesowych w mediach informacyjnych, wykorzystując wiadomości, blogi, newslettery, dokumenty dot. polityki oraz media społecznościowych. Ludzie nie są generalnie świadomi tego, jak działania PRowe kształtują treść artykułów informacyjnych, postów na blogach oraz innych informacji dostępnych online.

Reklama: Istnieje znaczna różnica pomiędzy reklamą a propagandą. Reklama wspiera cele sprzedażowe i marketingowe. Dla przykładu w 2016 roku sieć sklepów Biedronka przeznaczyła na reklamę aż 44,6 mln zł. Reklamodawcy chcą osiągnąć wzrost konsumpcji swoich produktów i usług poprzez wykorzystanie różnych środków masowego przekazu oraz mediów cyfrowych w celu zjednania sobie czytelników, widzów, użytkowników lub słuchaczy. Społeczeństwo jest generalnie świadome działania reklamy i rozpoznaje jej cel. Różne darmowe środki masowego przekazu, w tym emisje telewizyjne i radiowe, czy wyszukiwarki są zależne od sprzedaży reklam, co umożliwia firmom sprzedaż produktów i usług.

Rząd: Władze PRL używały języka propagandy aby przedstawić swoje nieudolne rządy jako proces, wysiłek budowy nowego społeczeństwa, który ma podjąć cały naród. Propagandę stosuje się również w celu poprawy zdrowia publicznego. Powszechne są też reklamy społeczne zorientowane na zmianę określonych zachowań. Dla przykładu, kiedy badacze odkryli, że ankietowani przez nich studenci przeszacowali liczbę rówieśników upijających się do nieprzytomności, stworzyli kampanię głoszącą, że młodzieżowy problem z alkoholem nie jest tak powszechny, jak dotąd sądzono. Poprzez zmianę odbioru norm społecznych, kampania ta wywarła korzystny wpływ na obniżenie poziomu upijania się wśród studentów.

Edukacja: Od przedszkola aż po studia, niektóre doświadczenia edukacyjne są zaprojektowana tak, żeby skłonić ludzi do przyjęcia określonego światopoglądu. Edukacja może być rodzajem indoktrynacji, gdzie pewne normy, idee, informacji, wartości i przeświadczenia nie mogą być kwestionowane. Propaganda wchodzi do szkolnej klasy na różne sposoby. Wiele firm i przedsiębiorstw dostarcza nauczycielom materiały edukacyjne, które wyraźnie zostały stworzone po to, aby promować określony punkt widzenia. Mimo ustawy o nieuczciwej konkurencji, na fali Euro 2012 Adidas prowadził kampanię w szkole sportowej oferując darmowe piłki w zamian za prezentacje swoich butów sportowych.

Rozrywka: Czasem opowiadamy historie tylko dla rozrywki, ale często również one mają propagandowy wydźwięk. Przekazują koncepcje dobra i zła, mówią co jest właściwe, a co nie, a zatem osadzają wartości i ideologie w przystępnej formie opowieści. Na przykład, już w latach trzydziestych XX w. filmy Warner Bros prezentowały historie interpretujące ówczesny świat z określonego punktu widzenia, często zapośredniczając te narracje przez pryzmat historii. W wielu filmach i grach video, przemoc jest uzasadniana moralnie i przedstawiana jako wyraz odwagi. Co ciekawe komunikaty te, generalnie nie są kwestionowane przez opinię społeczną. Innym sposobem na wykorzystanie rozrywki do celów propagandowych jest reklama natywna lub treści sponsorowana. Słynne selfie z gali Oskarowej 2014, na którym widać naturalnie uśmiechniętych Brada Pitta, Meryl Streep, Julię Roberts czy Jennifer Lawrence, to tak naprawdę reklama telefonu Samsung. Firma ta została uznana za prawdziwego zwycięzcę tego wieczoru.

Rzecznictwo: Ludzie, którzy starają się wpłynąć na społeczeństwo i doprowadzić do zmiany społecznej, stosują propagandę w celu wywarcia wpływu na opinię publiczną. Aktywiści próbują promować zmianę społeczną, polityczną, ekonomiczną lub środowiskową poprzez działania w obszarze komunikacji lub tworzenie publicznych wydarzeń, które przyciągają uwagę i wpływają na wiedzę, postawy i opinie innych osób.